Letnie upały dla przychodni i szpitali oznaczają nie tylko wzrost liczby pacjentów z objawami udarów cieplnych, ale również tych odwodnionych. Należy jednak pamiętać, że nie tylko trzydziestostopniowe upały mogą być przyczyną utraty wody z organizmu. Kiedy jeszcze ryzyko odwodnienia jest wyższe niż zazwyczaj? Kto należy do grupy szczególnie zagrożonej jego wystąpieniem? Czym grozi odwodnienie organizmu?
Ciało człowieka aż w 70% składa się z wody. Jest ona podstawowym składnikiem komórek wchodzących w skład każdej tkanki – również kostnej. Najwięcej wody zawiera tkanka płynna, czyli krew i limfa. Stale, minuta po minucie, następuje jednak zużywanie się rezerw wodnych organizmu – krew filtrowana jest przez nerki, woda wędruje po całym ciele, rozprowadzając składniki odżywcze i w niewielkim stopniu jest magazynowana w komórkach. Jej spora część wraz z krwią jest filtrowana w nerkach i wydalana wraz z moczem. W upalne dni, w czasie masywnych krwotoków lub podczas dużego wysiłku fizycznego wydalanie wody jest zwiększone. Dlatego należy te braki uzupełniać, pijąc wodę i spożywając posiłki, które ją zawierają. Niestety, nie mamy zdolności adaptacyjnych pozwalających nam, tak jak na przykład wielbłądom, gromadzić wodę w garbach i wykorzystywać ją w skrajnych sytuacjach, dlatego regularne picie jej jest nieuniknione, aby stale utrzymywać właściwy poziom nawodnienia.
Gdy na zewnątrz jest bardzo gorąco, nasza skóra stara się ochłodzić poprzez odparowywanie wody przez wszystkie pory. Kropelki wody na powierzchni skóry działają studząco. Podczas intensywnego wysiłku (ale też przy upałach) człowiek oddycha ciężej, aby oddać nadmiar ciepła z wnętrza ciała, co powoduje ubytki wody. Wodę tracimy również przez nerki w czasie nadmiernego stresu, zażywania leków moczopędnych lub spożywania stymulujących wydalanie moczu produktów spożywczych – na przykład kawy czy rabarbaru. Co jednak bardzo istotne – jedną z najpoważniejszych przyczyn odwodnienia jest biegunka. Zachwianie równowagi jelitowej prowadzi do wzmożonych wymiotów i defekacji, a to z kolei powoduje nierównowagę elektrolitową i nadmierne przedostawanie się wody do jelit. W czasie zatruć pokarmowych kłopot stanowi nie tylko wodnisty kał, który szybko powoduje pozbycie się rezerw wody i elektrolitów z organizmu, ale również niechęć do przyjmowania jakichkolwiek pokarmów czy napojów, co skutkuje niemożliwością uzupełnienia ich podaży.
Czy wiesz, jak długo człowiek potrafi przeżyć bez wody? Przy całkowitym odcięciu dostępu do wody pitnej oraz pokarmu, który zawiera choć odrobinę wody, można wytrzymać zaledwie 3-4 dni. Warto jednak pamiętać, iż z biegiem czasu organizm stopniowo będzie tracił funkcje życiowe. Dla porównania – mając dostęp do wody pitnej, można wytrwać dużo dłużej – nawet kilkanaście dni, w zależności od tego, jak duże rezerwy tkanki tłuszczowej mamy. Pierwsze symptomy odwodnienia każdy z nas zna doskonale – to oczywiście uczucie pragnienia i suchość w ustach. Nie dochodzi wówczas jeszcze do zmian stężenia elektrolitów w znaczący sposób, dlatego taki poziom odwodnienia łatwo rozpoznać i wyleczyć po prostu wypijając szklankę wody.
Kolejne objawy odwodnienia to:
– bóle i zawroty głowy – wynikają one z wyjątkowej wrażliwości układu nerwowego na gęstszą, odwodnioną krew w naczyniach krwionośnych otaczających mózg. To pierwsze objawy odwodnienia organizmu, których często nawet nie wiążemy z faktem, że ostatni raz sięgnęliśmy po płyny kilka godzin temu. Jeśli chodzi o odwodnienie organizmu, objawy neurologiczne tego rodzaju wbrew pozorom są jednymi z łatwiejszych do odwrócenia, co jest wyjątkową zasługą wrażliwości mózgu na brak wody,
– rzadsze oddawanie moczu – jest go dużo mniej, a sam jego kolor staje się ciemniejszy, co wynika z zagęszczenia barwników znajdujących się w nim na skutek utraty znacznej objętości wody,
– przyspieszona akcja serca wynikająca z konieczności podjęcia wzmożonego wysiłku przez serce, aby tłoczyć gęstszą krew,
– redukcja pocenia – organizm stara się zminimalizować straty,
– gorączka, która jest skutkiem nieprawidłowej termoregulacji organizmu,
– utrata elastyczności skóry – po ściśnięciu skóra dopiero po długim czasie odzyskuje swój kształt,
– spadek ciśnienia tętniczego w wyniku ubytku elektrolitów i wody,
– utrata przytomności, drgawki (już w stadium krytycznym odwodnienia).
Jeśli chodzi o odwodnienie organizmu, objawy u dorosłych są łatwiejsze do wychwycenia z uwagi na to, że ich „system wczesnego reagowania” funkcjonuje zazwyczaj należycie, a oni sami potrafią je rozpoznać i w porę zapobiegać postępowaniu odwodnienia. Kiedy organizm jest odwodniony, może już nie wystarczyć szklanka wody – wtedy konieczna jest hospitalizacja w celu nawadniania przy pomocy kroplówek z glukozą i elektrolitami, pomagającymi szybko przywrócić funkcje organizmu.
Jak rozpoznać odwodnienie organizmu u dziecka? Niemowlęta i małe dzieci również bywają narażone na odwodnienie, szczególnie w czasie upałów czy biegunek i wymiotów. Pamiętajmy, że maluchy do 6. miesiąca życia potrzebują nawet 100 ml wody w przeliczeniu na kilogram ich masy ciała, co w porównaniu z zapotrzebowaniem dorosłych (około 35 ml/ kg m.c.) daje większą procentową objętość wody w ciele dziecka. Oznacza to, że są one jeszcze bardziej podatne nawet na niewielkie wahania wody w organizmie. Niemowlęta i małe dzieci nie potrafią jeszcze skutecznie sygnalizować pragnienia, a nawet nie mogą same sięgnąć po picie, gdy go potrzebują. Dlatego opiekunowie powinni być szczególnie czujni na takie objawy odwodnienia jak:
– płacz bez łez,
– mniejsza objętość moczu w pieluszce i jego ciemniejsze zabarwienie,
– zapadnięte gałki oczne,
– przyspieszony, pogłębiony oddech,
– chłodna, blada i mniej elastyczna w dotyku skóra.
Seniorzy z biegiem czasu coraz rzadziej sięgają instynktownie po wodę, ponieważ spada ich wrażliwość na pragnienie. Często całkiem zdrowe osoby starsze zapominają o tym, by regularnie się nawadniać, przez co muszą stosować różne sposoby na przypominanie sobie o tym. Gdy dodatkowo senior zażywa leki moczopędne, daje to poważne podstawy do obaw o jego stan nawodnienia. Objawy odwodnienia organizmu u osób starszych są takie same, jak u dorosłych, jednak z uwagi na swój wiek mogą nieprawidłowo na nie reagować, na przykład zażywając leki, zamiast pić wodę.
Najważniejsze jest, aby przede wszystkim w porę rozpoznać objawy odwodnienia i zareagować na nie, podając odpowiednią ilość płynów. Należy je pić stopniowo, aby zdążyły się prawidłowo rozprowadzić po całym układzie krążenia, nawadniając komórki. Najlepszym wyborem będzie woda mineralna zawierająca odpowiednie ilości minerałów, czyli elektrolitów, których ubytek często rejestruje się podczas odwodnienia. Można sięgnąć również po dobrej jakości napoje izotoniczne – oprócz minerałów zawierają one także glukozę, która jest szybkim zastrzykiem energii w tej trudnej sytuacji – oraz różne witaminy z grupy B, które skutecznie wspomagają pracę układu nerwowego. Sięgać po izotoniki powinni nie tylko sportowcy – warto, by czasem wspierali się nimi również seniorzy czy osoby, które pracują fizycznie (szczególnie na zewnątrz w czasie upałów).
W przypadku braku możliwości zastosowania izotoniku ze sklepu można wzbogacić zwykłą wodę odrobiną soku z cytryny, cukru i soli, co pozwoli częściowo zrekompensować ubytek glukozy i elektrolitów oraz witamin.
W przypadku zaobserwowania odwodnienia u niemowlęcia lub małego dziecka należy jak najszybciej udać się do szpitala, gdyż każda godzina zwłoki może prowadzić do trudnych do odwrócenia zmian zdrowotnych. U osób dorosłych i seniorów wskazane są kroplówki elektrolitowe – szczególnie gdy odwodnienie jest skutkiem silnego krwotoku czy biegunki i wymiotów, które nie ustają oraz które trzeba zatrzymać, aby móc rozpocząć procedurę dożylnego nawadniania organizmu. Najważniejsze jednak jest zapobieganie – pijmy wodę w ilości przynajmniej 2 litrów dziennie, a w czasie upałów jeszcze większej!
